یادگیری مبتنی بر بازی(Game-Based Learning) چیست؟

فهرست مواردی که در این مقاله بررسی می کنیم:

یادگیری مبتنی بر بازی چیست؟
تفاوت یادگیری مبتنی بر بازی با گیمیفیکیشن در چیست؟
انواع یادگیری مبتنی بر بازی
چرا به بازی‌های بیشتری نیاز داریم؟
مزایای یادگیری مبتنی بر بازی چیست؟
چند توصیه کاربردی در رابطه با GBL

یادگیری مبتنی بر بازی چیست؟

طرح‌ها و مفاهیم جدید رویکرد آموزشی

امروزه بحث‌های فراوانی پیرامون نیازهای آموزشی نسل جدید و روش‌ها و ابزارهایی که مدارس باید برای برآورده کردن این نیازها فراهم کنند، در جریان است.هر سال، معلمان با اصطلاحات، طرح‌ ها و مفاهیم جدیدی مواجه می ‌شوند که گویی راه حل قطعی همه مشکلات آموزشی هستند.

هیچ راه حل منحصر به فردی وجود ندارد که فرآیند آموزش-یادگیری را به طور کامل ارتقا دهد. بنابراین بهتر است به دنبال تغییر روش های تدریس،  یافتن راه حل‌های متنوع و امتحان کردن آنها و نیز تحلیل نتایج به دست آمده باشیم.

استفاده از بازی‌ها در فرآیند آموزش

یکی از روش‌هایی که می‌توانیم به راحتی در کلاس‌های درس به کار بریم، یادگیری مبتنی بر بازی (GBL) است. نتایج استفاده از این استراتژی ثابت کرده است که استفاده از بازی‌ها، اثر بخشی بسیار بالایی دارد، زیرا به ایجاد و افزایش انگیزه در دانش آموزان کمک می‌کند (مسلماً و بی تردید، حفظ انگیزه دانش آموزان، یکی از مهمترین مسائلی است که معلمین در کلاس‌های درس با آن مواجه هستند).

حال یادگیری مبتنی بر بازی به چه معنا است؟ بر اساس اعلام انجمن EdTechReview ، «هدف از طراحی روش یادگیری مبتنی بر بازی، ایجاد تعادل میان موضوع درس و بازی با توانایی بازیکن در به خاطر آوردن مطلب درسی و به کار بردن آن در زندگی واقعی است.»

این شرکت Acer for Education در زمینه تولید نرم افزارهای آموزشی فعالیت می‌کند و در حال حاضر سخت به دنبال ایجاد و ادغام روش‌های خلاقانه با فناوری است تا از آن در زمینه‌ های آموزشی استفاده کند. بر اساس ادعای این شرکت، « یادگیری مبتنی بر بازی به عنوان روشی مؤثر به دانش آموزان کمک می کند که در جهت رسیدن به یک هدف گام بردارند. دانش آموزان می توانند از طریق آزمایش، تمرین رفتارها و فرآیندهای فکری، درس‌های خود را یاد بگیرند. این کار به آسانی با استفاده از یک محیط شبیه سازی شده به زندگی واقعی منتقل می‌شود.»

می‌توان گفت که GBL، اساساً یک بازی بوده و بازی‌ها، یکی از راحت‌ترین روش هایی است با آن می توان مردم را درگیر یادگیری کرد؛ نوزادان و کودکان به کمک بازی می‌توانند دنیای اطراف خود را کشف کنند و یاد بگیرند.

بنابراین، چرا وقتی به سن خاصی می ‌رسیم، دست از بازی کردن بر می‌داریم؟ چرا موارد استفاده از بازی‌ها در مدارس متوسطه و مراکز آموزش عالی، اینقدر ناچیز است؟ و چرا بیشتر ما انسان‌ها، بعد از این که بزرگ شدیم و شغلی پیدا کردیم، دیگر بازی نمی‌کنیم؟ اگر درباره خودتان یا بزرگسالان دیگر فکر کنید، احتمالاً می دانید که افراد از انجام بازی‌های مختلف لذت می‌برند.

در اصل، یادگیری مبتنی بر بازی یک استراتژی است که از ایده بازی کردن برای رسیدن به اهداف خاص آموزشی اعم از کسب دانش، مهارت‌ها یا  نگرش‌های خاص استفاده می‌کند.

مثلاً در کلاس درس تاریخ، دانش آموزان می‌توانند فضای قرون وسطی را بازسازی کنند، گفت و گویی برای شخصیت‌ها طراحی کنند و با پیروی از قوانین بازی، رفتارهای مردم آن زمان را به نمایش در بیاورند.

تفاوت یادگیری مبتنی بر بازی GBL با گیمیفیکیشن در چیست؟

غالباً یادگیری مبتنی بر بازی  Game-Based Learning با گیمیفیکیشن  Gamificationیا بازی وارسازی، اشتباه گرفته می‌شود. انجمن EdTechReview، گیمیفیکیشن را به این صورت تعریف می‌کند: «به کارگیری عناصر بازی و فناوری طراحی بازی دیجیتال برای موضوعات غیر مرتبط با بازی، مانند کسب و کار (رشد در فناوری آموزشی) و چالش‌های تأثیر اجتماعی.»

اصطلاح «عناصر بازی» به امتیازات، موفقیت‌ها، نشان‌ها و تابلوی امتیازات اطلاق می‌شود. اساساً، می‌توان در فعالیت‌های معمول کلاسی، این عناصر را به صورت ابزارهای انگیزه ساز خارجی استفاده کرد.

گاهی اوقات، مرز بین یادگیری مبتنی بر بازی و بازی وارسازی بسیار باریک است؛ به این خاطر که معمولاً
عناصر بازی وارسازی در روش یادگیری مبتنی بر بازی هم حضور دارند، اما عکس این موضوع صادق نیست.

در GBL، معمولاً با یک محیط شبه بازی مواجه هستیم که دانش آموز، محتوای آموزشی را از طریق فعالیت‌هایی مانند تئاتر و ایفای نقش می‌آموزد.

در یادگیری مبتنی بر بازی، فرآیند یادگیری، با انجام بازی صورت می‌گیرد. در عوض، در گیمیفیکیشن، برخی از عناصر بازی در فعالیت‌های معمول آموزشی گنجانده می‌شوند.

اگرچه آزمون‌ها، نمونه‌ای از بازی وارسازی هستند، اما ابزارهایی مانند اپلیکیشن های وب (از جمله Kahoot یا Quizz) که برای ایجاد این آزمون‌ها به کار می‌روند، جزو روش یادگیری مبتنی بر بازی نیستند.
این آزمون‌ها، صرفاً مجموعه ای از پرسش‌ها، یک داستان یا محیطی هستند که شخصیت یا نقشی در آنها به کار برده نشده است.

انواع یادگیری مبتنی بر بازی

برای درک بهتر یادگیری مبتنی بر بازی، بایستی علاوه بر بررسی اشکال مختلف آن، موارد زیر را نیز در نظر گرفت: مکان انجام بازی و فضایی که در آن دانش آموزان بازی می‌کنند. در این جا، به سه نوع مختلف GBL اشاره می‌کنیم:

1-بازی‌های تخته‌ای Board games

مونوپلی، نوعی بازی آموزشی بوده و همه عناصر لازم یعنی قصه، شخصیت، امتیاز، رقابت و جنبه‌های مختلف دیگر را دارد. نمونه‌های زیادی از بازی‌های شبه مونوپلی وجود دارد که می‌توان با تغییر قوانین، برای درس‌های مختلف به کار برد. مثلاً مونوپلی تاریخ یا مونوپلی ریاضی.

توجه داشته باشید که در دو نوع بازی بعدی، اما بیشتر در بازی‌های تخته‌ ای، آماده کردن بازی (مثلاً تخته و قوانین) واقعاً اهمیت دارد. دانش آموزان باید در مرحله «ساخت بازی» حضور داشته باشند، زیرا از بعد آموزشی و انگیزشی، برای آنها بسیار مفید است. به خاطر داشته باشید که ساخت بازی آموزشی، یک فعالیت عالی در زمینه یادگیری مبتنی بر پروژه (PBL) است.

2- بازی‌های  Real life

 محیط این نوع بازی‌ها، دنیای واقعی است و شاید بتوان آنها را انگیزه بخش ترین و در عین حال پر استرس ترین نوع بازی تلقی کرد. در این نوع بازی، حرکت و فعالیت دانش آموزان ضروری است. آنها باید برای بازی کردن از بدن و ذهن خود استفاده کنند. بازی‌های دنیای واقعی، بیش از بقیه بازی‌ها، دانش آموزان را در خود غرق می‌کنند و در تمام جنبه‌های یادگیری به آنها انگیزه می‌بخشند.

از آنجا که در بازی‌های  Real life ، امکان تغییر مکان و رفتن یک نقطه خاص وجود دارد، آن را بیشتر به تئاتر شبیه می ‌دانند. در این نوع بازی، می‌توان ایفای نقش، شبیه سازی یا نمایش را مشاهده کرد. در این بازی، دانش آموزان خود را شخصیت داستان تلقی کرده و بر اساس هدف، فضا و نقشی که به عهده دارند، تصمیم می‌گیرند.

3- بازی‌های دیجیتال Digital games

این بازی‌ها در فضای آنلاین انجام می‌شود و می‌توان آنها را با بازی‌های تخته‌ای مقایسه کرد. در واقع، بیشتر برنامه‌های دیجیتال که برای یادگیری مبتنی بر بازی طراحی شده‌اند، از تخته‌های آنلاین استفاده می‌کنند. در این صورت، معلم می‌تواند بر اساس موضوع درسی که قرار است به صورت بازی آموزش داده شود، آن را ویرایش کرده یا محتوای آموزشی به آن بیفزاید. همچنین در این نوع بازی، دانش آموزان را می‌توان در ساخت بازی مشارکت داد، به ویژه اگر معلم نتواند بدون کمک دانش آموزان خود، ابزارهای آنلاین را مدیریت کند. در این بازی‌ها، دانش آموزان دارای یک شخصیت هستند (البته الزاماً اکانت یا حساب نیست) که در صورت مواجه شدن با چالش‌هایی که در مسیر بازی مشاهده می‌کنند، شروع به حرکت می‌کنند. در بازی‌های دیجیتال، مهارت‌های مربوط به استفاده از بدن و فضای واقعی به کار گرفته نمی‌شود، با این حال، دانش آموزان به روشی متفاوت و مجازی، همکاری کردن را یاد می‌گیرند.

چرا به بازی‌های بیشتری نیاز داریم؟

امروزه در بسیاری از جوامع، افراد تصور می‌کنند که باید نسل‌های جوان‌تر را برای سازگاری با محیط‌های متفاوت و به سرعت در حال تغییر کنونی آماده کنند. قبلاً، دانش مهارت‌های سخت، مانند کسب انواع درجات یا گواهی نامه‌ها، ضامن دست یابی به شغل بود. امروزه، اگرچه مهارت‌های سخت همچنان مهم هستند، اما داشتن آنها به تنهایی کافی نیست. به همین دلیل، مهارت‌های نرم مانند توانایی برقراری ارتباط، مشارکت در کارهای گروهی و توجه به مدیریت زمان نیز ضروری هستند. در مدارسی که به اینگونه مهارت‌ها اهمیت داده نمی‌شود، دانش آموزان راه شاد بودن و کسب موفقیت در زندگی را یاد نخواهند گرفت.در این متن نمی‌توان به طور عمیق به مفاهیمی مانند مهارت‌های نرم و هوش هیجانی پرداخت، اما می‌توان گفت که در جامعه امروزی، برخورداری از مهارت‌های بین فردی مانند همدلی، گوش دادن، تصمیم گیری، تفکر انتقادی و دیگر مهارت‌ها بیش از گذشته مورد نیاز بوده و بایستی در برنامه درسی مدارس، توجه ویژه‌ای به آنها شود.

شاید برایتان سؤال باشد که چطور می‌توانیم این مهارت‌های نرم را بیاموزیم و تمرین کنیم؟ در جواب این سؤال باید گفت که استفاده از روش یادگیری مبتنی بر بازی، یکی از راه‌های رسیدن به این هدف است. گیم لِرن (Game learn) سازمان معروفی است که امکان ایجاد ارتباط میان بازی و یادگیری را در هر سطحی فراهم می‌کند. بر اساس اعلام این سازمان: «یادگیری مبتنی بر بازی، بهترین راه برای یادگیری مهارت‌های نرم است.»

مزایای یادگیری مبتنی بر بازی چیست؟

1- ایجاد انگیزه

می‌توان گفت اگر دانش آموزان همواره از انگیزه برخوردار باشند، معلمان هم دیگر مشکلی نخواهند داشت. انگیزه، کلید تدریس درست و به جریان افتادن روند یادگیری در کلاس درس است. به همین دلیل، یادگیری مبتنی بر بازی، بسیار مؤثر است، زیرا بازی‌ها به طور طبیعی، در افراد انگیزه ایجاد کرده و آنها را درگیر می‌کند. به علاوه، بازی‌ها، شرایطی را فراهم می‌کنند که می‌توان آن را «فاصله گرفتن از آموزش سنتی» توصیف کرد. همچنین بازی‌ها امکان رقابت در میان دانش آموزان را به وجود می‌آورند که همین مساله، سطح انگیزه را در کلاس درس افزایش می‌دهد. معلمان می‌توانند درباره نوع رقابت تصمیم بگیرند و با ایجاد تیم‌های پشتیبان، سطح استرس را در میان دانش آموزان کاهش دهند.

نکته مهم دیگر این که باید بازی‌ها را بر اساس سن دانش آموزان بسازیم و در آموزش‌ها بگنجانیم. مثلاً، اگر بازی در نظر گرفته شده برای نوجوانان بسیار بچه گانه باشد، در بیشتر مواقع انگیزه خود را از دست خواهند داد. به منظور جلوگیری از بروز این وضعیت، معلم بایستی بازی‌ها را متناسب با مخاطب آن آماده کند و محتوایی را در این بازی بگنجاند که برای دانش آموز مهم باشد. معلم‌ها نباید هیچ گاه از به کار بردن بازی برای آموزش بترسند، در عوض باید به خاطر داشته باشند که همه می‌توانند در هر سنی بازی کنند.

2- امکان مشارکت دانش آموزان

بازی کردن می‌تواند دانش آموزان را به چالش بکشد و آنها را وادار کند که از منطقه امن خود خارج شوند. به این دلیل، گاهی اوقات، برخی از دانش آموزان تمایلی به ایفای برخی از نقش‌ها ندارند. در این صورت، معلم نباید کسانی که نمی‌خواهند بازی کنند را به این کار وادار کند. خوشبختانه، یادگیری مبتنی بر بازی، چه به صورت پیچیده یا ساده، از بخش‌ها و شخصیت‌های مختلفی ساخته شده است؛ به عبارت دیگر هیچ محدودیتی برای خلق این نوع بازیکنان و نوع مشارکت مورد نیاز وجود ندارد. معلمان می‌توانند نقش‌های مختلفی را به دانش آموزان بدهند؛ مثلاً دانش آموزی با ایفای نقش بازرس، احترام به قوانین بازی توسط همه افراد را بررسی کند. یا دانش آموزی دیگر از فعالیت‌های صورت گرفته در کلاس فیلم بگیرد. دانش آموز دیگری در نقش گزارشگر ظاهر شده و نتایج را جمع آوری و یا نحوه تکامل بازی را شرح دهد یا یکی دیگر از آنها در نقش سازنده عمل کند و بازی را بسازد. مزیت این کار این است که نقش‌ها و وظایف قابل تفکیک از یکدیگر بوده و می‌توان تمامی دانش آموزان را در آنها شرکت داد.

3- دانش آموز محور بودن

بازی‌ها، به طور طبیعی دانش آموز محور هستند و آنها باید در آماده کردن بازی مشارکت داده شوند. در صورتی که امکان شرکت دانش آموزان فراهم شده و به این کار علاقه مند شوند، آن‌ها نیز بیشتر از این که به انجام فعالیت‌های متعارف تمایل داشته باشند، میل به انجام وظایف محوله خواهند داشت. معمولاً، وقتی معلمان اهداف و قوانینی را تعیین می‌کنند، بیشتر دانش آموزان، بدون نیاز به توضیح اضافه، کار را انجام می‌دهند و معلم‌ها نیز بر کارشان نظارت کرده و به آنها کمک می‌کنند.

4- امکان تفکر انتقادی و تصمیم گیری

این‌ دو مهارت‌هایی هستند که دانش آموزان می‌توانند تمرین کرده و یاد بگیرند، به ویژه وقتی نقشی را ایفا می‌کنند. زمانی که در برخی محیط‌ها، ایفای نقش شخصیتی خاص به دانش آموزان محول می‌شود، آن‌ها نیز باید در لحظه تصمیم بگیرند که برای رسیدن به هدف مورد نظر چه کاری انجام دهند.

5- امکان کار گروهی

پی بردن به این که چرا بازی برای انجام کارهای تیمی و گروهی بسیار مناسب است، کار سختی نیست. اتحاد یعنی قدرت و وقتی افراد با هم بازی می‌کنند، همه آنها برنده یا بازنده محسوب می‌شوند.

6- پرورش خلاقیت

روش آموزش مبتنی بر بازی و بازی‌ها، ابزارهایی مؤثر هستند که به کمک آن‌ها می‌توان به افزایش خلاقیت دانش آموزان کمک کرد، به ویژه اگر این دانش آموزان در ساخت بازی شرکت داده شوند. تصور و خیال هیچ حد و مرزی ندارد. معلمان می‌توانند فرصت رشد خلاقیت را درون بازی بگنجاند و دانش آموزان با راه حل‌ها و ایده‌هایی که برای یک مساله می‌دهند، خلاقیت را در خود پرورش دهند.

چند توصیه کاربردی در رابطه با GBL

به خاطر داشته باشید که اجرای بازی در کلاس درس، راهی مفید برای یادگیری است. بازی‌ها، ابزارهایی هستند که به کمک آن‌ها می‌توان فرآیند یادگیری را با سرگرمی توام کرد و بخشی از زمان مفید حضور در مدرسه را به آن اختصاص داد. بازی‌ها نباید صرفاً به عنوان جایزه یا برای گذران وقت انجام شوند.

معلمانی که بازی‌ها را در فرآیند آموزشی می‌گنجانند، این نکته را می‌دانند و به اهمیت آن پی برده‌اند، اما ممکن است دانش آموزان از این موضوع اطلاع نداشته باشند. به همین خاطر شرح این موضوع برای دانش آموزان، اهمیت زیادی دارد. برای این کار، باید به آنها یادآوری کرد که دارند بازی می‌کنند، اما ضمناً در حال کار کردن ( و یادگیری) هم هستند.

در این جا دو توصیه آورده‌ایم که به کمک آن می‌توانید روش یادگیری مبتنی بر بازی را به طور مؤثر انجام دهید و در عین حال تمرکز دانش آموزان را به یادگیری معطوف کنید، نه فقط جنبه سرگرم کنندگی بازی.

1-محصول نهایی

دانش آموزان باید در ازای تلاش خود، نتایج ملموس و عینی کسب کنند. اگر آنها دست به ساخت یک بازی بزنند و آن را انجام دهند، بایستی بخشی از آن به ارزیابی یا بازخورد اختصاص یابد. این بازخورد می‌تواند از کلاس دیگر، والدین یا انجمن دریافت شود و بر مبنای ایجاد یک تابلوی امتیاز، تهیه ویدئویی از بازی یا راه اندازی بازی بر روی یک صفحه وب و غیره باشد.

این مفهوم برای هر فعالیتی که داخل کلاس انجام می‌شود، معتبر است، اما اعتبار آن بیشتر برای یادگیری مبتنی بر بازی است.

2- ارزیابی

فراموش نکنید که در طول بازی، یا در انتهای آن، به ترتیب به ارزیابی تکوینی یا پایانی دانش آموزان بپردازید. این ارزیابی می‌تواند توسط معلم، یکی از دانش آموزان دیگر یا توسط خود دانش آموز و به صورت خود ارزیابی انجام گیرد.

هر اقدامی که قبل، در طول یا بعد از بازی انجام می‌شود را می‌توان به بحث گذاشت، تحلیل و ارزیابی کرد، تا بیشترین بهره را از فعالیت آموزش مبتنی بر بازی به دست آوریم.

در این روش، معلمان، با فراهم کردن ابزارهای لازم برای دانش آموزان، به آن‌ها می‌فهمانند که داشتن تفریح و سرگرمی برایشان لازم است، اما در عین حال باید راه درست انجام کارها را نیز بدانند.

تجربه شما از یادگیری مبتنی بر بازی چیست؟ تاکنون چه نوع بازی‌هایی را در کلاس خود انجام داده‌اید؟ به نظر شما آیا بازی‌ها انگیزه بخش هستند؟ نظرات خود در این رابطه را با ما در میان بگذارید و هر نکته دیگری که درباره بازی یا یادگیری مبتنی بر بازی به نظرتان می‌رسد را در قسمت نظرات بنویسید.

منبع : Game-Based Learning

---

---

مطالب مرتبطی که دیگران خوانده اند:

گیمیفیکیشن در آموزش مجازی مدارس

روش های تدریس

تئوری هوش های چندگانه گاردنر