انواع آموزش الکترونیکی (e-learning)

برخی از دانشمندان علوم تربیتی، انواع آموزش الکترونیکی e-learning را بر اساس ابزار‌های یادگیری مختلف دسته‌بندی کرده‌اند، اما برخی دیگر از دانشمندان برای دسته‌بندی روش‌های آموزش الکترونیکی، بر معیارهای مختلفی مانند همزمانی و محتوای آموزشی تمرکز داشته‌اند. ما در این مقاله، تمام این یافته‌ها را به شکل 10 روش آموزشی الکترونیکی مختلف جمع‌آوری کرده‌ایم تا به راحتی قابل تفکیک باشند.

1- مدیریت یادگیری از طریق رایانه (CML)
2- یادگیری به کمک رایانه (CAI)
3- یادگیری آنلاین همزمان
4- یادگیری آنلاین ناهمزمان
5- یادگیری الکترونیکی ثابت
6- یادگیری الکترونیکی تطبیقی
7- یادگیری الکترونیکی خطی
8- یادگیری آنلاین تعاملی
9- یادگیری آنلاین فردی
10- یادگیری آنلاین مشارکتی

متناوباً، برخی از دانشمندان علوم تربیتی تصمیم گرفته‌اند که این انواع یادگیری الکترونیکی را به شکل ساده‌ای طبقه‌بندی کنند. آنها انواع آموزش الکترونیکی را فقط در دو نوع اصلی “یادگیری الکترونیکی مبتنی بر کامپیوتر و یادگیری الکترونیکی مبتنی بر اینترنت” دسته‌بندی می‌کنند. این شیوه‌ی طبقه بندی می‌تواند دقیق‌تر باشد زیرا یادگیری الکترونیکی را از یادگیری آنلاین متمایز می‌کند، و بنابراین باعث می‌شود که این دو روش یادگیری به ندرت به اشتباه به جای یکدیگر استفاده شوند. برخی از انواع روش‌های یادگیری الکترونیکی مانند CML و CAL نیازی به اینترنت ندارند، اما با این وجود باز هم جزو روش‌های یادگیری الکترونیکی محسوب می‌شوند.

1- مدیریت یادگیری از طریق رایانه (CML)

در مدیریت یادگیری از طریق رایانه (Computer Managed Learning) که به آن مدیریت آموزش از طریق رایانه(CMI) نیز می گویند، از رایانه‌ها برای مدیریت و ارزیابی فرایندهای یادگیری استفاده می‌شود. سیستم‌های مدیریت یادگیری از طریق رایانه، با پایگاه داده‌ها کار می‌کنند. این پایگاه داده‌ها حاوی اطلاعاتی هستند که دانش آموز باید آن‌ها را بیاموزد، و همچنین تعدادی پارامتر رتبه بندی دارند که به سیستم اجازه می‌دهد تا بر اساس خواسته‌های هر دانش‌آموز، شخصی‌سازی شود. ما در این نوع سیستم‌ آموزش الکترونیکی با برقراری یک ارتباط دو طرفه در بین دانش آموز و رایانه، می‌توانیم تعیین کنیم که آیا دانش آموز به اهداف یادگیری خود رسیده است یا خیر. اگر دانش‌آموزی از آموزش خود راضی نباشد می‌تواند فرایندهای آموزشی را آنقدر تکرار کند تا بالاخره به هدف یادگیری خود دست پیدا کند. علاوه بر این، مؤسسات آموزشی با استفاده از سیستم‌های آموزشی تحت مدیریت رایانه می‌توانند اطلاعاتی که به مدیریت آموزش کمک می‌کنند را ذخیره و بازیابی کنند. این اطلاعات می‌توانند شامل اطلاعات مربوط به کنفرانس‌های درسی، مواد آموزشی، نمرات، برنامه‌های درسی، اطلاعات ثبت نام و غیره باشند.

2- یادگیری به کمک رایانه (CAI)

یادگیری به كمك رایانه (Computer Assisted Instruction) كه گاهي اوقات با عنوان آموزش به كمك رايانه (CAL) نيز شناخته مي‌شود، یکی ديگر از انواع آموزش‌های الكترونيكي است كه رایانه‌ها را در کنار آموزش‌های قدیمی و مرسوم به کار می‌گیرد. این نوع آموزش می‌تواند به شکل یک نرم‌افزار تعاملی باشد و برای دانش‌آموزان طراحی شود یا می‌تواند به شکل یک نرم‌افزار آموزشی باشد که در سال 1966 توسط پاتریک سوپس از دانشگاه استنفورد مورد استفاده قرار گرفت. از بین انواع آموزش الکترونیکی، روش‌های آموزشی به کمک رایانه، از ترکیبی از متن، تصویر، صدا و فیلم استفاده می‌کنند تا بتوانند یادگیری دانش‌آموزان را افزایش دهند. اصلی‌ترین ارزش و هدف CAI این است که تعامل را برقرار کند. CAI با کمک روش‌های مختلفی از قبیل آزمون‌ها و با استفاده از مکانیسم‌های آموزش و آزمون به کمک رایانه‌، باعث می‌شود که دانش آموزان منفعل نباشند و به فراگیران فعالی تبدیل شوند. امروزه بیشتر مدارس آنلاین و حضوری، به منظور کمک به رشد دانش و مهارت‌های دانش‌آموزان خود، از روش‌های مختلف آموزش به کمک رایانه استفاده می‌کنند.

3- یادگیری آنلاین هم‌زمان

از انواع آموزش الکترونیکی یادگیری آنلاین هم‌زمان(Synchronous Online Learning)، این امکان را فراهم می‌کند که دانش‌آموزان از هر جای دنیا به صورت گروهی و در یک زمان بتوانند در یک فعالیت آموزشی مشارکت داشته باشند. یادگیری‌های آنلاین هم‌زمان غالباً چت‌های آنلاین و ویدئو کنفرانس‌ها را نیز در بر می‌گیرند. زیرا این دو مورد، از ابزارهایی هستند که به دانش‌آموز و معلم اجازه می‌دهند که سؤال و جواب را در بین خود رد و بدل کنند و در عین حال بتوانند ارتباط خود را با سایرین حفظ کنند. رشد سریع فناوری‌های مربوط به آموزش آنلاین باعث شده که امروزه بتوانیم به این نوع از آموزش‌های آنلاین جامعه محور، دسترسی داشته باشیم. قبل از اختراع شبکه‌های رایانه‌ای در دهه‌ی 1960 میلادی، اجرای این آموزش‌های الکترونیکی همزمان، کاری غیرممکن بود. در حال حاضر آموزش الکترونیکی همزمان، به عنوان یکی از روش‌های آموزشی بسیار مفید شناخته می‌شود زیرا بسیاری از معایب آموزش الکترونیکی از قبیل انزوای اجتماعی، ارتباط ضعیف معلم با دانش آموز و دانش آموز با دانش آموز را از میان برداشته است. در حال حاضر آموزش الکترونیکی همزمان، به یکی از محبوب ترین و سریع‌الرشدترین روش‌های آموزش الکترونیکی تبدیل شده است.

4- یادگیری آنلاین غیر هم‌زمان

در یادگیری آنلاین غیر هم‌زمان(Asynchronous Online Learning)، دانش‌آموزان به طور مستقل در زمان‌ها و مکان‌های مختلف به یادگیری دروس می‌پردازند و هیچ ارتباط واقعی و هم‌زمانی در بین آن‌ها برقرار نمی‌شود. یادگیری‌های الکترونیکی ناهمزمان معمولاً دانشجو محورتر از یادگیری‌های الکترونیکی هم‌زمان هستند، زیرا انعطاف بیشتری را برای دانش‌آموزان فراهم می‌کنند. بنابراین غالباً دانش آموزانی که برنامه‌ی منعطفی ندارد، این روش آموزشی را ترجیح می‌دهند زیرا این روش به آن‌ها اجازه می‌دهد که آموزش را به صورت خودگام پیش ببرند. دانش‌آموزان با استفاده از این روش می‌توانند زمان آموزش را خودشان تعیین کنند و دیگر نیاز نیست که حتماً درس‌ها را در یک بازه‌ی زمانی مشخص و به همراه سایر دانش‌آموزان یاد بگیرند. قبل از اختراع سیستم رایانه ای PLATO، تمام آموزش‌های الکترونیکی به صورت غیرهمزمان انجام می‌شدند، زیرا هیچ شبکه‌ی رایانه‌ای در دسترس نبود. اما امروزه با فراگیر شدن رایانه‌ها و شبکه‌ی جهانی وب، انتخاب یک روش از بین انواع آموزش‌ الکترونیکی همزمان و غیر همزمان به کار دشوارتری تبدیل شده است، زیرا هر کدام از این روش‌ها موافقان و مخالفان خود را دارند.

5- یادگیری الکترونیکی ثابت Fixed E-Learning

یادگیری الکترونیکی ثابت در واقع فقط یک نام‌گذاری فانتزی برای روشی است که احتمالاً خودتان آن را می‌شناسید. واژه‌ی ” ثابت” در اینجا به این معنا است که محتوای آموزشی در حین فرایند آموزش به هیچ وجه تغییر نمی‌کند و تمام دانش‌آموزان محتوای یکسانی را دریافت خواهند کرد. این مطالب از قبل توسط معلمان تعیین می‌شوند و به ترجیحات دانش‌آموزان بستگی ندارند. این روش آموزشی هزاران سال است که در کلاس‌های حضوری اجرا می‌شود، اما برای محیط های آموزشی الکترونیکی اصلاً ایده آل نیست، زیرا آموزش الکترونیکی ثابت اصلاً از داده های با ارزش حاصل از دانش آموزان استفاده نمی کند. معلمان با تجزیه و تحلیل داده‌های به دست آمده از هر دانش‌آموز و ایجاد  تغییر در مطالب آموزشی با توجه به این داده‌ها می‌توانند منجر به یادگیری بهتر دانش‌آموزان شوند.

6- یادگیری الکترونیکی تطبیقی Adaptive E-Learning

یادگیری الکترونیکی تطبیقی، یک نوع آموزش الکترونیکی جدید و ابتکاری است که به معلمان اجازه می‌دهد که مواد آموزشی خود را متناسب با هر دانش‌آموز، طراحی و اجرا کنند. ابزارهای آموزش الکترونیکی تطبیقی با در نظر گرفتن پارامترهای مختلفی مثل عملکرد، اهداف، توانایی‌ها، مهارت‌ها و ویژگی‌های هر دانش‌آموز، این امکان را فراهم کرده‌اند که آموزش‌ها بیش از هر زمان دیگری، دانش آموز محور شوند. اکنون ما در برهه‌ای به سر می‌بریم که  برای ترتیب بندی داده‌های دانش‌آموزان می‌توانیم از تکنیک های آموزشی آزمایشگاهی استفاده کنیم. اگر این تکنیک‌ها به درستی اجرا شوند، می‌توانند باعث شوند که دوره‌ی جدیدی در علوم تربیتی ظاهر شود. در حالی که برنامه ریزی و اجرای این نوع آموزش‌های الکترونیکی  بسیار دشوارتر از روشهای قدیمی است، اما غالباً ارزش و اثربخشی بالقوه‌ی آن دست کم گرفته می‌شود.

7- یادگیری الکترونیکی خطی Linear E-Learning

از بین انواع آموزش الکترونیکی، ارتباط خطی در تعامل بین انسان و رایانه به این معنا است که اطلاعات بدون هیچ واسطه‌ای از فرستنده به گیرنده منتقل می‌شوند. اما ارتباط خطی در زمینه‌ی آموزش الکترونیکی می‌تواند عامل بسیار محدود کننده‌ای باشد، زیرا اجازه نمی‌دهد که یک ارتباط دو طرفه در بین معلمان و دانش آموزان برقرار شود. این نوع آموزش الکترونیکی جایگاه خاص خود را در آموزش و پرورش دارد، اما به مرور زمان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. آموزش دروس از طریق برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی، یکی از  نمونه های قدیمی این روش آموزشی است.

8- یادگیری آنلاین تعاملی Interactive Online Learning

یادگیری الکترونیکی تعاملی، به فرستنده‌ها اجازه می‌دهد که به گیرنده تبدیل شوند و بالعکس. این باعث می شود که یک کانال ارتباطی دو طرفه در بین طرفین آموزش شکل بگیرد. معلمان و دانش آموزان بر اساس پیام‌های ارسالی و دریافت شده‌ی خود می‌توانند روش‌های آموزش و یادگیری‌شان را تغییر دهند. به همین دلیل است که روش آموزش الکترونیکی تعاملی بسیار محبوب‌تر از آموزش خطی است، زیرا به معلمان و دانش آموزان اجازه می‌دهد که آزادانه با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.

9- یادگیری آنلاین فردی Individual Online Learning

آموزش آنلاین فردی در اینجا به معنای دانشجو محور بودن مطالب نیست، بلکه به معنای تعداد دانش آموزانی است که در دستیابی به اهداف آموزشی مشارکت دارند. این نوع روش آموزشی، هزاران سال است که در کلاسهای حضوری اجرا می‌شود. در روش آموزش فردی، دانش آموزان مطالب آموزشی را به تنهایی (به صورت جداگانه) مطالعه می‌کنند و انتظار می‌رود که هر کدام به تنهایی بتوانند به اهداف آموزشی دست پیدا کنند. این نوع روش آموزشی برای رشد مهارت‌های ارتباطی و توانایی کار تیمی دانش‌آموزان اصلاً ایده آل نیست، زیرا فقط بر روی یادگیری جداگانه‌ی هر دانش آموز تمرکز دارد. بنابراین برای رشد مهارت‌ها و توانایی های ارتباطی دانش‌آموزان، به رویکرد مدرن تری نیاز داریم.

10- یادگیری آنلاین مشارکتی Collaborative Online Learning

آموزش الکترونیکی مشارکتی، نوع جدیدی از آموزش است که در آن چندین دانش آموز به صورت گروهی آموزش می‌بینند و به اهداف آموزشی خود دست پیدا می‌کنند. دانش آموزان برای دستیابی به اهداف آموزشی مشترکشان مجبورند که با هم کار کنند و کار گروهی را تمرین کنند. ما برای دستیابی به این نتایج می‌توانیم گروه‌های مؤثری را تشکیل دهیم که در آن‌ها، هر دانش آموز نقاط قوت و ضعف دانش آموزان دیگر را در نظر داشته باشد. این گروه‌ها باعث می‌شوند که مهارت‌های ارتباطی و توانایی کار تیمی دانش‌آموزان افزایش پیدا کند. آموزش الکترونیکی مشارکتی بر این ایده استوار است که “دانش” در داخل گروه‌هایی که افراد با یکدیگر تعامل دارند و از یکدیگر چیزی یاد می‌گیرند، به بهترین شکل ممکن منتقل می‌شود. درست است که این نوع آموزش بیشتر در کلاس های حضوری استفاده می‌شود، اما باز هم یک روش آموزش الکترونیکی معتبر است که اگر به درستی اجرا شود می‌تواند بسیار مفید باشد.

منبع:
https://e-student.org/types-of-e-learning/

مقالات مرتبطی که دیگران خوانده اند:

25 ابزار رایگان آموزش آنلاین برای معلمان